Kunstenaars

In museum De Pont is vanaf 16 september de portrettengalerij ‘Het Hooghuys’ van Marlene Dumas te bezichtigen, een schilderijenreeks met bewoners en medewerkers van de psychiatrische instelling GGz Breburg. (1) Op een van de schilderijen staat ook Bert, als bewoner afgebeeld. Zijn portret wil me nog wel eens hoofdpijn bezorgen.

‘Het Hooghuys’ valt niet onder Dumas’ bekendste werken. In de berg catalogi en boeken die over haar werk is verschenen zul je het nauwelijks aantreffen, het is ook maar sporadisch in musea te zien geweest. Marlene Dumas vervaardigde het in 1990-1991 voor ggz-instelling Het Hooghuys, in opdracht van SKOR (Stichting Kunst en Openbare Ruimte), in het kader van de eenprocentsregeling. Behalve voor de hoofdlocatie in Etten-Leur omvatte deze opdracht kunstprojecten voor de drie andere vestigingen. De schilderijen en tekeningen die Dumas vervaardigde zijn er indertijd in thematische reeksen ondergebracht. Voor het eerste deel beet ze begin 1990 in Etten-Leur de spits af. Ze was toen net bevallen van een dochter. ‘Stralend, vol humor en zo volkomen chaotisch’, meldde therapeut Gusta van Geleuken, die het project vanuit de instelling begeleidde. Patiënten en medewerkers vielen als een blok voor Marlene Dumas, die hen zeer intensief bij deze kunstklus heeft betrokken.

In juni 2023 aanschouw ik in Etten-Leur een kopie van dit ‘Hooghuys’-werk, als vervanging van Dumas’ origineel dat nu in de echte kunstwereld onderdak heeft gevonden.

Het heeft enige tijd geduurd eer ik over de Amsterdamse beeldend kunstenaar Arjan van Helmond (1971) ging schrijven. Er was aanleiding genoeg voor, zeker na het kijkrijke overzicht van zijn werk in Museum More in Gorssel, in 2022. Arjan van Helmond kwam al lang geleden op mijn pad, zijn werk ben ik blijven volgen. Pas onlangs heb ik hem persoonlijk leren kennen, naar aanleiding van zijn deelname aan de expositie Inner Façade bij Heden in Den Haag. Met zijn tentoonstelling De Uitzet in Museum De Wieger in Deurne keert hij terug naar de plek waar zijn roots liggen. Tijd voor een bericht.

Navigator
In de prachtige uitgave Navigator (2007) loodst kunstenaar Arjan van Helmond je door de eerste periode van zijn artistieke loopbaan. Zo’n zestig gestapelde bladen die in een handomdraai van elkaar zijn los te knopen. Over een tafel uitgespreid openbaart zich Van Helmonds dag-/beeldenboek: ‘beschrijvende’ scènes van verstilde ruimtes en interieurs, de leidraad in zijn werk. Inkijkjes in een binnenwereld/-ruimte met (slaap)kamers, trappen, doorkijkjes naar gangen, gelardeerd met meubels, kasten, (tuin)stoelen, tegelvloeren, spiegels, gordijnen, planten, lampen, kranten, vazen, potjes en andere alledaagse huiselijke voorwerpen, alles in een divers en weldadig kleurenpallet. Lege ruimtes, geen mens te zien, sporen van menselijke aanwezigheid des te meer, de taferelen verbeeld vanuit het perspectief van de bewoner, de kunstenaar dan wel de beschouwer. Van Helmond is een scherpe observator van menselijke situaties, al valt er in zijn werk dus geen figuur te ontwaren. Hem boeit bovenal de door menselijke handelingen veroorzaakte actie.

In herinnering Fluxus-kunstenaar Bob Lens

De aankondiging van Bob Lens’ overlijden op Facebook en Instagram, enkele dagen nadat hij geruisloos en zo maar ineens weg was, past in de geest van Fluxus. De mededeling dat “Alle wekkers wereldwijd in concert zijn” begeleid door drie getekende wekkertjes voert terug naar happenings en events waar Bob Lens met name in de turbulente jaren zestig aan deelnam en die vaak naar zijn idee ontstonden. Zoals in 1964 tijdens het Flux Festival in Scheveningen, bij de uitvoering van zijn ‘concert’ met veertig wekkers: ‘40.13.11.64.21.30. hrs’, waar tijdens een muziekuitvoering op verschillende momenten veertig wekkers uitbundig begonnen te rinkelen. De titel van het werk verwijst naar het aantal wekkers, de datum en het aanvangsuur van de performance. Fluxus zorgde in die bewogen jaren samen met NUL en de conceptuelen voor de nodige artistieke vernieuwing.

Dit schilderij, La rêve d’icar (De droom van Icarus, uit 1992 of daaromtrent) van de Marokkaanse beeldend kunstenaar Mohamed Abouelouakar (1946), is momenteel prominent te zien in de tentoonstelling Het andere verhaal, kunst uit het Marokkaans modernisme in het Cobra Museum. Abouelouakar is een kunstenaar met een groot inzicht met wiens werk ik mij verwant voel. In Marokko lijkt hij nog steeds toonaangevend en is hij niet alleen bekend vanwege zijn schilderwerken maar ook om zijn foto’s, film en ruimtelijke beelden. In Europa is hij als niet-Westerse kunstenaar echter nauwelijks zichtbaar, ondanks enige uitstapjes in het verleden naar Parijs en Moskou.

Geen rode loper voor kunsthistorici

Gewoonlijk ben je geneigd een kunstwerk sec te bekijken, zeg maar compositie, kleurgebruik en dergelijke, de intrinsieke ‘schoonheid’ zien en bovenal wat je al of niet in het werk aantrekt: wat wordt er uitgedrukt? Om vervolgens je mening te vormen. Maakt die je verder nieuwsgierig naar het persoonlijke verhaal van de maker, zijn leven, de ontwikkeling van het werk en zijn artistieke oeuvre? Mij wel, ik leg graag interesse aan de dag voor degene die achter het werk zit, biografieën zijn vaak aan mij besteed.

Al geruime tijd kruis ik het pad van de kunstenaar Chris de Bueger (1948), wiens werk en kunstenaarschap ik altijd met interesse volg en te meer nu ik een biografische tekst van hem onder ogen krijg. Chris de Bueger heeft zijn artistieke sporen ruimschoots verdiend, maar loopt er in al zijn bescheidenheid niet mee te koop. In de vergetelheid raakt hij niet, want hij laat artistiek gezien genoeg van zich horen, al is het niet in brede kring. Een alom gewaardeerde kunstenaar in zijn vakgebied, wiens kunst intrigeert. Iedere keer als ik zijn schilderijen en tekeningen bekijk, stelt het mijn waarneming op de proef. Zijn geschilderde wereld is niet direct herkenbaar, naar enig houvast moet je speuren. Licht en kleur zijn belangrijke motieven in zijn werk, gevoelig als hij is voor het daglicht dat zijn atelier vult. Licht krijgt de ruimte, en hij verankert dat stevig in zijn composities. Dikwijls een wonder van licht, wel in een schemergebied tussen herkenbaarheid en vervreemding. Observaties, herinneringen, invallen, belevenissen of hetgeen toevallig op zijn weg komt legt hij vast in ogenschijnlijk abstracte composities met subtiel kleurgebruik. De laatste jaren zijn dat veelal witte, grijze ruimten in een coloristisch tegenspel van uitgesproken gelen, okers, blauwen, met hier en daar wat roze. Zwarte vlakken kunnen zich dominant openbaren, blauwe en zwarte snippers waaieren over het doek. Daarin figureren silhouetten, staande, liggende of zittende menselijke figuren, maar wie of wat ze representeren blijft mistig. Reflecteert daar de zon op het water? Ontwaar ik werkende mensen in het veld? Door dat openstaande venster zal wel licht naar binnen vloeien. De Buegers verbeelding kan mijn ideeën over plaats en tijd op losse schroeven zetten, en niet alleen de mijne, vermoed ik. De titels die hij aan de begeleidende ‘schriften’ van zijn tentoonstellingen meegeeft doen vermoeden dat zijn werk geen vaste betekenis heeft. Wat te denken van ‘Vloedbos & Dwaalgasten’, ‘Distelpluis’ of ‘Stroef om de mond’? Zijn werk is duidelijk geen rode loper voor kunsthistorici, zoals De Bueger zelf opmerkte.